Aslına bakarsanız, BDD; deneklerin fiziksel dünyada olmadıklarının farkına vardıkları ama yine de uyanık oldukları zaman kendilerinin farkında olmalarıyla aynı anlamda kendilerinin son derece farkında oldukları kendine özgü bir rüya tipi gibi görünmektedir.
Dünya artık küresel iletişimle birbirine bağlanmıştı. Her yerde hazır olan internetten CompuServe, Delphi ve diğerleri gibi ticari online servislerine kadar bu bilgisayar telekomünikasyon sistemleri dünyayı sanal bir topluluk halinde birbirine bağlamaktadır. Bu durum, herhangi bir sayıdaki konu başlığı hakkında veri toplamakla ilgilenen araştırmacılar için daha önce hiçbir benzeri olmayan yeni bir fırsatı temsil etmektedir.
Bu kısa iletişimin amacı iki katlıdır: Bir, gittikçe büyüyen Uluslararası bilgisayar ağlarında elektronik postayı (e-mail) kullanarak ne kadar büyük miktarlarda veri toplanabileceğini ve sonra uygun yazılım ile nasıl kolayca analiz edilebildiğini göstermek ve iki, eden dışı deneyimler (BDD) ile ilgili olarak toplanan elektronik postanın geriye dönük bir analizini yaparak bu veri sorgulama ve analiz sürecini izah etmek.
Metotlar
1994 Mayıs ve Haziran aylarında, yazar; CompuServe OnLine’da BDD’lerin nasıl deneyimlenebileceği konusunda bir ders verdi. Yazarın kendisi birçok BDD edinmişti ve CompuServe ekibi tarafından bu sınıfı yönetmesi rica edildi. Sınıfın amacı için, DO-OBE adıyla, BDD’lerin nasıl edinileceğini anlatan elektronik bir ders kitabı yazıldı. Metinde, yazar; malzemeyi okuyan herkesi deneyimlerini yazarla paylaşmaya davet ediyordu. Bu davet; 20 Nisan 1994 ile 8 Ağustos 1994 arasında 848 elektronik mektup değiş tokuşu ile sonuçlandı.
Sonra bu mektupların hepsi bir veri tabanı programına (Microsoft Access 1,1) yerleştirildi ve aşağıda açıklanan kriterlere göre sınıflandı ve analiz edildi.
Sunulacak verilerin sorgulanmasında herhangi bir çalışma tasarımının olmadığı açıkça belirtilmelidir. Bütün BDD anlatıları, bireyleri BDD teknikleri üzerinde eğitmek bağlamında elde edilmiştir. Yani aşağıdaki analiz geriye dönük bir analizdir ve istatistik uygulama çabası gösterilmemiştir. Bazı açılardan, bu; veri sorgulama için geleneksel anket tasarımından çok daha uygun olduğunu kanıtlamıştır. Denekler çok dürüst ve deneyimleri hakkında çok açıktılar ve tipik sorular/anket cevaplarıyla sınırlanmak yerine deneyimlerini metin biçiminde ifade etmeleri sağlandı. Bu, analiz daha güçleştirdi ama güçlükler; zaten dijital formda olan mektupların geriye dönük analiz için bir veritabanına aktarılmasının kolaylığı ile aşıldı.
Sonuçlar
Veritabanındaki 848 mektuptan 390 adedi yazar tarafından yazılmıştır ve kalan 458 adedi diğer insanlardan gelmiştir. Belirtilen zaman dönemi içinde cevap veren 107 kişi vardı. Kişi başına mektup sayısı 1 ile 52 arasında değişmektedir.
Bu 107 kişi hakkında bazı demografik veriler elde edilebildi. İnsanlar, en azından 11 ülkeden cevap verdiler: Belçika 1, Kanada 5, Danimarka 1, Avrupa 1, Finlandiya 2, Almanya 6, Hollanda 2, Norveç 1, Singapur 1, İngiltere 5, ABD 23 ve kalan 59 kişinin ülkesi bilinmiyor. 13 bayan ve 83 erkek, 11 adet de bilinmeyen vardı. 63 kişi CompuServe’den, 23 kişi internet’ten, 5 kişi Amerika OnLine’dan ve 2 kişi de Delphi’den yazmışlardı.
Veritabanına girdikten sonra, elektronik posta içeriğe göre kategorilere ayrıldı. Dört kategori tasarlandı: (1ist) 1 inci (BDD veya ilişkili fenomenlerin birinci şahıs anlatıları), (Adv) Öğüt (yazarın BDD’yi başarmak için verdiği öğütler), (Dis) Tartışma (BDD dışında her şeyle ilgili tartışmalar) ve (Inf) Bilgi (DO-OBE dosyasını nasıl bulacağını veya sınıf ders planı hakkında bilgi edinmeyi amaçlayan kişiler). Bu her bir kategorideki mektupların sayıları da şöyledir: (1 sf1 168, (Adv) 112, (Dis) 523 ve (Inf) 173.
168 adetlik (1sf) mektupları; 53 kişiyi (bütün cevaplayanların yüzde 49,5’i) temsil etmektedir. Bu insanların on ikisi BDD geçirmiş olduklarına dair asılsız iddialarda bulunmuşlardır, kalan 41 kişi bir BDD veya ilişkili fenomen hakkında bazı belirgin birinci ağızdan anlatılar tarif etmişlerdir.
168 adet (1 st) mektupları, geri kanlardan ayrılmış ve bu birinci ağızdan BDD anlatılarında açıklanan fenomenolojiye göre analiz edilmiştir. İki geniş fenomenolojik kategori tanımlanmıştır: 1. BDD’yi başlatmakla ilgili fenomenler ve 2. Rapor edilen BDD’lerin gerçek içeriği. Bu her iki kategori altında birkaç farklı fenomen tanımlandı ve böylesi fenomenleri rapor eden insanlar sayılmıştır. Bu sayılar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Bu fenomenlerin her birinin kısa tanımları şöyledir:
BAŞLATMAKLA İLGİLİ
1. Göz sorunları - kişi gözlerle ilgili kasılmalar, garip kassal duyumlar gibi bazı zorlukları rapor etmektedir.
2. İpnogojiden görsel imajinasyona - kişi gördüğü ipnogojik imajların kendi görsel imajinasyonlarındaki imajlara dönüştüğünü rapor etmektedir (yani “zihin gözü”).
3. İpnogoji - kişinin kapalı göz kapaklarının ardında görsel imajlar algılaması. Genellikle uykuya dalmayla ilişkilendirilir.
4. İdeoretinal ışıklar - kişinin görsel alanının iğne ucu benzeri ışıklarla dolmasının görsel algılanması.
5. Kinestezi - kayma, düşme, yüzme, sürüklenme, kaykılma vb. gibi bedensel duyumlar. Bir BDD’nin başlangıcı esnasında kişinin bedenini “terk etmesi”nin algılanmasıyla son derece ilişkilidir.
6. Felç - farkında ve şuurlu olma ama kıpırdayamama, hareket edememeyle ilgili bir rapor. Bu fenomen “uyku felci” olarak da bilinmektedir.
7. Sesler duymak - bedeni “terk ederken” iniltiler, tekinsiz ev sesleri, taşma sesleri vb. gibi garip sesler duymak.
8. Titreşimler - bir BDD başlatmaya çalışırken kişinin bedeninden geçtiğini hissettiği minik sızı, kaşınma veya titreşimler.
9. Beyaz ışık - beyaz ışığın görsel algılanması. Bu bir ipnogojik hayal biçimidir.
10. Aygıt kullanma - kasetler, rüya gözlükleri vb. gibi BDD’yi başlatmaya yardımcı olan aygıt tiplerini kullanmak.
İÇERİKLE İLGİLİ
1. BDD sırasında anne babanın evinde oluş - Denek bir BDD esnasında anne babasının evinde görünür. Bu, BDD içeriğinin sembolik yorumlarıyla ilişkilidir.
2. İki yerde olmak - kişi hem BDD’de ve hem de aynı anda fiziksel bedeninde olma duyumunu deneyimler.
3. Varlıklarla temas - bir BDD esnasında bir kişi veya yaratık ile etkileşim.
4. Kafa karışıklığı - bozuk yargılama, BDD esnasında olayları veya düşünceleri mantıklı bir bazda tefrik etme yeteneği yoksunluğu.
5. Rüya Kontrolü - sadece düşünce ile BDD ortamının bazı yanlarını yönlendirebilme veya kontrol edebilme.
6. Yalancı Uyanış - aslında hala BDD’de iken kişinin uyanmış olduğunu
7. Uçmak - BDD esnasında uçar.
8. “Lockmold” ile ilgili - “Lockmold” bir BDD esnasındaki duyusal algılamanın niteliğini anlatan bir terimdir. Bir BDD esnasında algısal alemlerin “girip çıkması/yanıp sönmesi” mümkündür ve Lockmold’un derecesi; kişinin bir BDD esnasındaki duyusal algılamasının (görme, işitme vb.) ne kadar dengeli olduğunun bir göstergesidir.
9. Berraklıktan berrak olmayana kayma - kişi BDD esnasında, BDD halinde olmaya dair berraklıklarını kaybettiklerini ve normal bir rüyaya döndüklerini hatırlar.
10. Yavaş çekim hareketler - kişi BDD esnasında sanki yavaş çekimde gibi hareket etmektedir (bazen rüyalarda, kişinin kaçmaya çalıştığı fakat hareketlerinin sanki yavaş çekimde oluşuyormuş gibi göründüğü duyumuna benzerdir).
11. Boşluk - bu, kelimenin tam anlamıyla karanlık bir hiçlik aleminde olma deneyimidir. Denek, kelimenin tam anlamıyla saf karanlığın ortasında, içinde yüzen bedensiz bir farkındalıktır ancak kişi bu boşlukta hareket edebilir gibi görünmektedir.
12. Rüzgar gücü - bu, BDD esnasında güçlü bir rüzgar tarafından itilmek veya sürüklenmek duyumudur.
Tartışma
İlk olarak, burada anlatılan metotlarla çok büyük miktarda metinsel yerinin, nispeten kolaylıkla işlenebildiği açıktır. Veritabanındaki mektupların toplam miktarı; neredeyse tek satır aralıklı yazılmış 1000 sayfalık metne eşdeğer olan 1,5 megabitlik bilgiydi. Bu büyük miktardaki bilgi; zaten dijital biçimde olduğundan ve farklı tipteki yazılımlar tarafından işlenebildiğinden kolaylıkla başa çıkılabilmiştir.
Son derece tamamlanmamış olmasına rağmen, demografik veriler; bilgisayar bazlı çalışmaların coğrafi sınırlarla sınırlanmasına gerek kalmadığını göstermektedir. Gelişmiş dünyanın her yanından insanlar; yukarıdaki mektuplarda temsil edilmektedir. Tam olarak tasarlanmış bir çalışmada, böylesi demografik bilgileri elde etmek son derece sıradan bir iştir: Sadece çalışmaya katılanlara sormak yeter.
İlginçtir, cevaplayanların yüzde 77’si erkektir. Bunun BDD yeteneğinde cinsiyet bazlı bir farkı yansıttığına inanmıyorum. Aksine, bu yüksek erkek cevaplayıcılar göstergesinin, bilgisayar kullanıcılarının ve özellikle de telekomünikasyon kullanıcılarının baskın biçimde erkek olduğunu yansıttığını düşünmekteyim.
Yukarıdaki geriye dönük analizin bariz eksiklerinden birisi; mektupların çoğunluğunun BDD ile doğrudan ilgili olmayışıdır. 848 mektuptan sadece 168’i (kabaca yüzde 20’si) geçerlidir. Yine, tasarlanmış bir araştırmada, böylesi gereksiz bilgi asla olmayacaktı. Söz konusu çalışmada bu gereksiz bilgi; mektupları bir veritabanına koyarak ve onları kategorize ederek geri kalanlardan kolaylıkla ayrılmışlardır. Yani geçerli malzemeyi izole etme işi de basitleşmiştir.
Şimdi, BDD fenomeninin kendisinin geriye dönük analizi açısından, harika verilerin elde edildiği açıktır. Ancak, birkaç eksik belirtilmelidir. İlki, yukarıda sıralanan fenomenolojik kategoriler aslında gerçekte rapor edilen fenomenin sadece alt takımlarıdır. Dahası, rapor edilen kategoriler; yazarın kendi BDD’lerini yansıtmakta ve vurgulamaktadır. Diğer araştırmacıların diğer fenomenleri öne çıkaracağı muhtemeldir. İkincisi ve daha önemlisi, bu fenomenleri yukarıdaki gibi sunmak son derece yapaydır. Gerçeklikte, her bir kişiye, yaka bazında bakılmalıdır.
Birinci ağızdan anlatıları rapor eden insanlar, BDD ile ilgili her bir yetenek seviye derecesini kapsamışlardır. Bazı denekler BDD tekniklerini henüz öğrenmektedir, diğerleri ise yıllardır BDD yaşamaktadır.
Bu tür bir ayrım; yukarıdaki nümerik sıralamada tamamen kaybolmaktadır. Dahası, fenomenolojik kategorileri tanımlama çabası yüzünden her bir kişinin BDD’sinin kendine özgü yönleri kaybolmuştur. Kendi başlarına bunlar son derece çarpıcı olabilirlerdi. Örneğin bir birey, eşzamanlı olarak birkaç BDD’de birden olduğunu rapor etmiştir. BDD çalışmasında büyük deneyim sahibi bir başka birey ise, bütün diğer cevaplayanlardan tamamen Farklı alarak BDD esnasında çeşitli yerlere “yolculuk” yapıyor olduğunu rapor etmiştir. Böylesi farklılıklara sadece, bireyin yetenek seviyesini de hesaba katan vaka bazında bakılabilir.
Ancak belirtilen bu eksikliklerle, yine de yukarıdaki nümerik sıralamadan değerli bilgiler elde edilebilir. İlki, farklı insanların BDD esnasında benzer fenomenleri rapor ettikleri açıktır. BDD’nin başlatılmasıyla ilgili olarak, cevaplayanların kabaca yüzde 50’si hipnogojik imajlar gördüklerini ve kinestetik duyularda belirgin değişiklikleri hissettiklerini rapor etmektedirler. Bu BDD’ler için son derece nesnel bir bazı önermektedir.
Aynı zamanda, bu yukarıdaki verilerden aşikar olmamasına rağmen, BDD anlatılarının yakından gözden geçirilmesi, BDD’nin rüyalarla son derece yakından ilişkili olduğunu açığa çıkarmaktadır. Aslına bakarsanız, BDD; deneklerin fiziksel dünyada olmadıklarının farkına vardıkları ama yine de uyanık oldukları kendilerinin son derece farkında oldukları kendine özgü bir rüya tipi gibi görünmektedir. Bu, BDD ve berrak rüyaların aslında aynı fenomen olabileceğini önermektedir.
Sonuç
Bu geriye dönük inceleme; bilgisayar bağlantılı telekomünikasyon yoluyla araştırma yürütmenin kolaylığını izah etmektedir. Yukarıdaki inceleme son derece tamamlanmamış ve deneysel tasarım anlamında hiç de “sıkı” olmamasına rağmen, kişi kolaylıkla böylesi güçlükleri, üzerinde iyi düşünülmüş bir tasarım ile ıslah edebilir. Yukarıda izah edilen şey; elektronik postayı temel alan araştırmanın, nispeten kısa zaman dönemleri içinde büyük miktardaki verilerin sorgulamasını ve ardından son derece kolaylıkla analiz edilebilmesini sağlamasıdır.
Network dergisinin Bahar 1994 sayısında Dr.Rupert Sheldrake iyi araştırmanın ucuza yürütülebileceği meselesini ortaya atmıştı. Telekomünikasyona dayanan araştırma, Dr. Sheldrake’in önerdiği deneyler kadar ucuz olmamasına rağmen, normal araştırma maliyetlerine göre yine de ucuzdur. Sıfırdan başlayarak, telekomünikasyonu temel alan araştırma kabaca 3.000 $’a yürütülebilir. Bunun 2.000 $’ı fonksiyonel modem donanımlı bir bilgisayarı, 500 $‘ı uygun yazılımları ve kalan 500 $‘ı ise telekomünikasyon masraflarını içermektedir. Ancak, İnternet’e zaten bağlanmış olan kurumların üyeleri (bilhassa üniversite ve fakülte personeli) için maliyetler önemsiz olacaktır çünkü bilgisayar giriş ve telekomünikasyon maliyetleri elimine edilecektir. Yani burada ana hatlarıyla anlatılan metot; ucuz ama yine de yüksek nitelikli sonuçlar üretebilen araştırma fırsatları sağlamak için yeni yollar açmaktadır.
Geriye dönük BDD analizi anlamında, BDD’lerle ilgili olarak, farklı kültürlerden ve farklı milletlerden farklı insanlar için müşterek fenomenler olduğu açıktır. Bu açık bir biçimde, BDD’nin kendi başına nesnel tipte bir fenomen olduğunu ve hiçbir şekilde insanların imajinasyonunda oluşan sade bir fantezi olmadığını belirtmektedir. Dahası, BDD fenomeninin; bu alandaki diğer araştırmacılar (örneğin, Stephan LaBerge) tarafından da işaret edildiği gibi hem ipnogoji ve hem de rüya araştırmalarıyla da yakından ilişkili olduğu da açıktır.
Şu anda yazar; dikkatli inceleme tasarım tekniklerini kullanarak, elektronik postaya dayalı bir BDD incelemesi baş- atmak üzere çalışmaktadır.
NETWORK dergisi, Kış 1995
Anasayfa 
